Cursusprogramma najaar 2013
In het najaar van 2013 organiseert het Filosofisch Café Hoogeveen de cursus:
Filosofie en taal.
door drs. Arend Jagersma, filosoof.
Van oudsher stellen filosofen belang in het thema 'taal'. Wie nadenkt over mens en wereld lijkt dat immers altijd al in talige vorm te doen. Dat werpt vragen op over de verhouding tussen denken en taal. Is taal het noodzakelijke voertuig van het denken, of heeft menselijke reflectie een voortalige structuur? Dient taal te worden bezien als iets wezenlijks of als iets bijkomstigs? Wordt onze ervaring van de werkelijkheid beïnvloed door de taal die we spreken, of staat die daar los van? En leent de alledaagse taal zich bij uitstek voor het verwoorden van gedachten, of moet omwille van de precisie juist worden gestreefd naar het ontwikkelen van een kunstmatige taal waarin de mogelijkheid van misverstanden bij voorbaat wordt uitgesloten?
Vragen die in de moderne filosofie prangender zijn geworden en in het middelpunt van de belangstelling zijn komen te staan. Niet voor niets karakteriseert men de hedendaagse filosofie wel als een tijdperk waarin zich een 'talige wending' heeft voltrokken. Er is nagenoeg geen contemporaine denker te vinden die zich niet heeft beziggehouden met de taal. De gebruikelijke tegenstelling tussen analytische en continentale filosofie wordt bovendien verzacht door het feit dat denkers uit beide tradities doordrongen zijn van de noodzaak om aandacht te schenken aan de betekenis van de taal in de filosofie. Vandaar dat het de moeite loont om gedurende vijf avonden enkele belangrijke hoofdstukken uit de geschiedenis van de taalfilosofie te bestuderen. Daarbij passeren klassieke discussies de revue, maar zal in het bijzonder aandacht worden besteed aan moderne en hedendaagse ontwikkelingen op taalfilosofisch vlak.
College 1 - Inleiding in de taalfilosofie: De wijsgerige reflectie op de taal betreft bovenal vier kernproblemen:
1) de verhouding tussen taal en werkelijkheid,
2) de relatie tussen denken en taal,
3) de vraag naar
de aard van de betekenis van taal en tenslotte
4) de vraag naar het gebruik van taal.
College 2 - Taal en werkelijkheid: Hoe verhoudt taal zich tot de wereld? Over dit vraagstuk hadden reeds Plato en Aristoteles een ernstig meningsverschil, in de Middeleeuwen bekend geworden onder de naam 'universaliënstrijd'. De wijze waarop taal verwijst naar de wereld speelt ook een belangrijke rol in het werk van Frege, Russell en de vroege Wittgenstein.
College 3 - Taal en denken: Wat is het verband tussen taal en de menselijke geest? Volgens de these van de taalkundigen Sapir en Whorf bepaalt de taal die wij hebben leren spreken hoe wij denken en wat we kunnen denken. De vroegere Wittgenstein gaf aan deze opvatting een eigen wending.
College 4 - Het betekenisprobleem: We zeggen dat woorden en zinnen dragers zijn van betekenis. De vraag wat we precies bedoelen wanneer we zeggen dat taal betekenis heeft, is echter nog niet zo eenvoudig te beantwoorden. Daarom worden enkele perspectieven op dit vraagstuk nader besproken, waaronder de opvattingen van de logisch positivisten, ook wel de 'Wiener Kreis' genoemd.
College 5 - Taalgebruik: Sommige filosofen menen dat de betekenis van taal niet los gezien kan worden van het gebruik ervan. De latere Wittgenstein heeft hier intrigerende dingen over gezegd. Zijn denkbeelden hebben via leerlingen als Austin en Searle geleid tot de ontwikkeling van invloedrijke theorieën over zogenaamde taalhandelingen.