Cursus voorjaar 2015

In het voorjaar van 2015 heeft het Filosofisch Café Hoogeveen de cursus:

Rechtvaardigheid.

georganiseerd. Deze is gegeven door drs. Arend Jagersma, filosoof.

De vraag naar de aard van rechtvaardigheid geldt als een eerbiedwaardige kwestie in de westerse wijsbegeerte. In antwoord op Plato's Politeia en Aristoteles' Ethica Nicomachea zijn in de geschiedenis van de filosofie verschillende opvattingen ontwikkeld over het wezen van rechtvaardig handelen en de rechtvaardige samenleving. De Amerikaanse politieke filosoof Michael Sandel schreef - n.a.v. zijn colleges over dit thema aan Harvard University - in 2009 een bestseller over de belangrijkste benaderingen in de wijsgerige discussie over rechtvaardigheid. Tijdens de cursus zullen deze theorieën middels bespreking van het betreffende boek (Rechtvaardigheid, Ten Have, 2010 e.v.) worden toegelicht en bediscussieerd.

College 1
Volgens Sandel betrekken theorieën over rechtvaardigheid zich op drie centrale noties: welzijn, vrijheid en deugdzaamheid. Welzijn heeft een spilfunctie binnen de utilitaristische zienswijze inzake rechtvaardigheid. Volgens Jeremy Bentham en John Stuart Mill, de grondleggers van deze opvatting, kenmerkt een rechtvaardige handeling zich door de gerichtheid op maximalisatie van geluk. De geluksethiek streeft welzijnsbevordering na, maar blijkt complexe consequenties te kennen.

College 2
Liberale en libertijnse denkers als Friedrich von Hayek, Robert Nozick en Ayn Rand zijn juist van mening dat een rechtvaardige samenleving bovenal de onvervreemdbare individuele vrijheid behoort te respecteren. Een ieder dient als eigenaar van zichzelf en eigen mogelijkheden te worden beschouwd. Niemand heeft naar hun oordeel het recht daarop inbreuk te maken middels maatregelen van gedwongen herverdeling.

College 3
Al eerder was uitvoerig over de betekenis van vrijheid nagedacht door de 18e-eeuwse Duitse filosoof Immanuel Kant. Hij betoogt dat vrijheid altijd de wil om de morele wet - de categorische imperatief - na te volgen impliceert. Wie de morele wet gehoorzaamt, gehoorzaamt ten diepste zichzelf, want de eigen redelijke natuur. Daarbij blijken motieven voor het rechtvaardig handelen van doorslaggevende betekenis. In zijn A Theory of Justice bouwt John Rawls voort op de centrale betooglijn van Kant.

College 4
Voor de Griekse wijsgeer Aristoteles hangt rechtvaardigheid bovenal samen met een deugdzaam karakter. Deugden zijn vaardigheden die ons in staat stellen onze menselijke natuur op de juiste wijze en ten volle te ontplooien. Rechtvaardigheid is een van die vaardigheden om het juiste midden te treffen, en geldt als indicator voor de mate waarin we ons doel als mens hebben verwezenlijkt.

College 5
Sandel zelf lijkt affiniteit met de aristotelische benadering te hebben. Hij geldt, ondanks zijn bezwaren tegen deze kwalificatie, als een prominent vertegenwoordiger van het communitarisme, een stroming in de ethiek en de politieke filosofie die het belang van de gemeenschap voor de ontplooiing van het individu wenst te benadrukken. Vanuit dit perspectief werpt hij een kritisch licht op met name (neo)liberale en libertijnse opvattingen, maar wordt ook stelling genomen tegen Rawls.