23 februari 2010: Kunt u me effe checke dokter?

Over de epidemie van diagnostiek en de hypochondrisering van de samenleving.

m.m.v. dr. Tjeerd Tijmstra, medisch socioloog

Onze samenleving wordt geconfronteerd met een scala aan diagnostische mogelijkheden waarmee mensen inzicht kunnen krijgen in hun gezondheidstoestand. Niercheck, health check, total body scan: er zijn steeds meer mogelijkheden om informatie te krijgen over onze 'kans op naderend onheil' (ziekte, sterfte, aangeboren afwijking). "Hoe eerder erbij, hoe beter" is hierbij het adagium. Mensen hebben een sterk positief beeld van vroege opsporing. Screening betekent 'belasting voor velen tegenover profijt voor weinigen'. Voor de bevolking bestaan op dit punt nauwelijks grenzen: men vindt het aanvaardbaar dat, om één iemand te redden, duizenden mensen 'voor niets' worden onderzocht en behandeld. Weinig wordt ook beseft dat het naar voren halen van het diagnosestadium tevens betekent dat onbezorgde levensjaren worden ingeleverd voor een, vaak erg geringe, kans op een langer leven. Maar om gezond te blijven laten mensen zich gemakkelijk ziek verklaren.

Vaak gaat het om ziekterisico's waardoor het omgaan met risicokennis een steeds belangrijker aspect van onze samenleving wordt . Onderzoek heeft laten zien dat het denken over kansen en risico's ingewikkeld is waarbij allerlei emotionele factoren een rol spelen. Ook al levert een screeningsonderzoek slechts voor een enkeling iets op, dan toch redeneren mensen vaak van "Je zult die ene maar zijn" (het binaire denken). Daarnaast willen mensen voorkomen dat zij later gaan denken "Had ik toen maar ….". Deze 'geanticipeerde beslissingsspijt' maakt dat een diagnostisch aanbod een sterk dwingend karakter heeft. Deze drijfveren zijn ook bekend bij marketing professionals; het biedt de mogelijkheid tot 'gecommercialiseerde angstuitbuiting'. Een gedachte die opkomt bij de reclame voor in Duitsland uit te voeren 'total body scans'. Peilingen laten zien dat mensen veel heil verwachten van deze scans. Te vrezen valt dat ons op dit gebied een explosie aan kosten te wachten staat. Hoe valt dit te reguleren?

De medische wetenschap brengt steeds meer ziekterisico's in kaart. Het leidt tot het creëren van een angstcultuur, waarbij de indruk wordt gewekt dat wij met een zwak en krakkemikkig lichaam ter wereld zijn gekomen dat voortdurend gecheckt en bewaakt moet worden. Een voorstelling van zaken die nodig dient te worden bijgesteld. De toenemende aandacht voor ziektedreiging en ziektepreventie leidt tot het scheppen van een beeld waarin gezondheid en ziekte als vanzelfsprekend het allerbelangrijkste doel is dat moet worden nagestreefd. Toch krijgt een ieder vroeg of laat met ziekte, lijden en sterfte te maken. Door het perspectief zo sterk op het vermijden van tegenslag te richten dreigt het gevaar dat mensen hun vermogen kwijt raken om met pijn, ziekte en sterven om te gaan. Met andere woorden: de moderne technologie schept een illusie van onkwetsbaarheid, terwijl ze ons juist kwetsbaar maakt.

Dr. Tjeerd Tijmstra (1945) is oud-docent medische sociologie aan de RUG/het UMCG. Hij verrichtte onderzoek naar de psychosociale en maatschappelijke aspecten van nieuwe medische technologieën, in het bijzonder screening en bevolkingsonderzoek. Bovenstaande ideeën staan nader uitgewerkt in het RMO-regeringsadvies 'Humane genetica en samenleving-Bouwstenen voor een ander debat' (Advies nr. 29).

• Inloop van 19:00 tot 19:30 uur
• Aanvang: 19:30 uur
• Toegang: € 6,--